(Toplumsal İlişkiler 1982)
قَالُوا يَا لُوطُ اِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَنْ يَصِلُٓوا اِلَيْكَ فَاَسْرِ بِاَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ الَّيْلِ وَلَا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ اَحَدٌ اِلَّا امْرَاَتَكَ اِنَّهُ مُصٖيبُهَا مَٓا اَصَابَهُمْ اِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ اَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرٖيبٍ
“Melekler, nihâyet gerçek kimliklerini ortaya koyarak, “Ey Lut!” dediler, “Bizler, Rabb’inin elçileriyiz. Artık korkmana, üzülmene gerek yok! Çünkü onlar senin kılına bile dokunamazlar! Zaten kısa bir zaman sonra, hepsi helâk edilecektir! Bunun için, gecenin bir vaktinde ailenle birlikte şehri terk etmek üzere yola çık! İçinizden hiç kimse kâfirlerle birlikte olma özlemiyle geriye dönüp bakmasın! Ancak karın hariç; çünkü o,zalimlerin yanında kalmayı tercih edecek. Bu yüzden de, onların başına gelecek olan azap, onun da başına gelecek!Onların helâk edilme zamanı sabah vaktidir; sabah vakti de yakındır, değil mi?” (Hud/81)
Şehirler medeniyetin sembolüdür. Şehir kültürü insana gelişmişlik ve nezaket aşılar. İşler daha hızlı yapılır oralarda. Bu yüzden refahın bir o kadar da konforun mekanlarıdır. Zamanın hızla aktığı, aranılan her şeyin çarçabuk bulunduğu rahatlığın alabildiğine uzandığı yerlerdir.
Lakin kentler aynı zamanda kalabalıklığın, sakinliğin kaybolduğu, sesin, gürültünün ve kirliliğin yoğun olduğu yerler olarak da ön plana çıkarlar. Fazıl Hüsnü Dağlarca der; “kaçmak istiyorum, kafamın içindeki şehirden” derken kafasını dinlendirmek ister. Bu yüzden metropoller gibi kalabalık düşüncelerinden arınmak ister. Şehirlerin kalabalıklığını bir o kadar da sevimsiz gösterir. Hele yaşadığımız şu çağda kentlerde insan kalabalıklılığı, trafik keşmekeşliği, devasa beton duvarlar arasında makineleşmiş insan hayatı bizi hepten tüketmiyor mu? Stres, depresyon, psikolojik bir takım travmalarla insanları bitirmiyor mu?
Gerçi Farabi’nin Medinet-ü’l Fazıla’sı“Erdemli Şehiri” vardır. Farabi’nin, temel felsefesi mutluluk üzerinedir, Farabi’ye göre her varlık mutlu olmak ister. El Medinet-ul Fazıla eserinde ise faziletli ve mutlu bir kentin ütopyası kurgulanmıştır. Burada kent, mekânsal bir olgu olmaktan ziyade sosyal bir bütünlük olarak tanımlanır.
O’na göre; erdemli şehir tektir. Âlim ve erdemli kişilerin bulunduğu bir yerdir. Bu şehirde toplum üyeleri birbirine yardım eder. Erdemli olmayan şehirler ise dört çeşittir: Cahil Şehir, Fasık Şehir, Değişebilen Şehir ve Sapkın Şehir.
Elbette aradığımız şehir Farabi’nin erdemli şehridir. Bizim de kaçmak istediğimiz şehirler erdemli olmayan şehirdir. Dağlarca’nın da eminim kaçmak istediği kafasındaki erdemli olmayan şehirdir. Çünkü buralarda insana rahat yoktur. Kötülük her yerde kol geziyordur. LBGT, zina, fuhuş, içki, kumar, hırsızlık, yankesicilik, yalan, hile, riyakarlık, ham kaba softa insanların oluşturduğu bir de buna gürültü, patırtı, pislik, kötü koku, trafik çilesinin eklendiği yer ve mekanlar asla değildir. O bir şair olarak olsa olsa sevgi ve muhabbetin, aşkın yerden göğe, gökten yere uzandığı, derin derin solunduğu doğal şehirlerdir.
Sezai Karakoç’tan Yücel Balku’ya şehir ve kentler birbirinden ayrılırlar. Örneğin şehir yuva ise kentler dairedir. Kentler tabut olmuştur insan da tabutun çivisi.
İvan İllich; “bir şehir ruhu yok edilirse ancak tarihten silinir” derken, şehre kimliği verenin o yörenin insanları olduğunu, onların iradesinin o şehri yansıttığını, bu yüzden şehirlerin ruhunun asla ve kata öldürülmemesi gerektiğini anlatır.
Şehirlerin rengi aydınlık sarıysa, kentlerin koyu gri. Şehirler bizim, kentler onların. Akmayan çeşmeleri, zalimlere satılmış pınarları, havasını suyunu parayla satın aldığım, dikey mimari kentlere dönüştürülen, sokakları çöpten geçilmeyen, selamsız sabahsız insan yığınlarına çevrilen kentler mi bu benim şehirlerim? Kaçmak istiyorum bu kafamın içindeki şehirden dediği şairin bu kent anaforudur.
Şemsettin ÖZKAN
29.11.2025 GÜZELYALI
KAYNAKLAR
1-kuran.diyanet.gov.tr
2-kuranmeali.com
3-pixabay.com
4-gzt.com